Η αρχή της ζωής, ήθη και έθιμα

Η γέννηση των παιδιών στα παλαιότερα χρόνια ήταν ένα γεγονός που επηρέαζε την οικογένεια σε διαφορετικό βαθμό απ’ ότι σήμερα. Η γέννηση αγοριού, παιδί το έλεγαν, ή κοριτσιού καθόριζε την εξέλιξη και την εικόνα της. Η γέννηση αγοριών σήμαινε την ευρωστία της οικογένειας ενώ αντίθετα η γέννηση κοριτσιού σήμαινε οικονομική επιβάρυνση καθώς χρειάζονταν προίκα για να παντρευτεί. Αντίθετα τα αγόρια θα βοηθούσαν την οικογένεια στις αγροτικές εργασίες αλλά και επαγγελματικά αναλάμβαναν ευθύνες από νωρίς, πριν την ενηλικίωσή τους.

Ο πατέρας στην είδηση της γέννησης γιου από τη χαρά του κερνούσε στα καφενεία. Στην είδηση της γέννησης κοριτσιού ακολουθούσε η ευχή: «Δεν πειράζει. Γερό να είναι!». Ο κουμπάρος που θα βαφτίσει το αγόρι αποκτά ξεχωριστή αξία καθώς γίνεται πιο κοντινός συγγενής με τους γονείς του αναδεχτού και μπορεί αν θέλει να το παντρέψει όταν φτάσει η ώρα. Αν μια οικογένεια αποκτούσε συνέχεια κορίτσια, το τελευταίο το βάφτιζαν Αγόρω, Σταθούλα ή Σταματία για να σταματήσουν να γεννιούνται κορίτσια και να γίνονται αγόρια.

Οι οικογένειες τότε αποκτούσαν πολλά παιδιά κυρίως γιατί αυτό ήταν το κοινωνικό πρότυπο αλλά και γιατί χρειάζονταν εργατικά χέρια για τις αγροτικές εργασίες. Σημαντική παράμετρος ήταν και η μεγάλη θνησιμότητα των νεογέννητων. Η συνηθισμένη παρηγορητική φράση των συγγενών που έχαναν κάποιο παιδί ήταν «Το πήρε ο Θεός!».

Το μεγάλωμα των παιδιών το επιφορτίζονταν τα μεγαλύτερα αδέρφια και κυρίως τα κορίτσια. Ο ρόλος του παππού και της γιαγιάς ήταν ιδιαίτερα σημαντικός αν συνυπολογίσει κανείς ότι οι οικογένειες στα παλαιότερα χρόνια ήταν εκτεταμένες γιατί περιλάμβαναν και τους γονείς του πατέρα. Τα παιδιά έβρισκαν στο πρόσωπο του παππού και της γιαγιάς την τρυφερότητα που δεν έδειχναν οι γονείς τους. Ήταν η ζεστή αγκαλιά, ο καλός λόγος, η συναισθηματική ασφάλεια του παιδιού.

Η γέννηση
Τις ετοιμόγεννες γυναίκες φρόντιζαν πρακτικές μαίες και στο χωριό μας τον ρόλο αυτό έπαιζαν η Νούλαινα Κοταδήμου, η Γούλαινα Καραμήτση, η Χρήσταινα Σιάφη, η Γιάνναινα Θανάσω, η Γιάνναινα Γκούτσιου και άλλες.
Όταν άρχιζαν οι πόνοι φώναζαν τη μαμή. Αυτή έτρεχε τότε με το στόμα γεμάτο νερό και το έριχνε μπροστά στην ετοιμόγεννη για να γεννήσει εύκολα και γρήγορα όπως ρέει το νερό. Ακόμη περνούσαν μέσα από το φόρεμά της ένα αυγό και το άφηναν να κυλήσει, να πέσει κάτω και να σπάσει. Τόσο εύκολη να είναι και η γέννα.
Αμέσως άναβαν φωτιά και ζέσταιναν νερό για να πλύνουν το μωρό αλλά και τη λεχώνα. Γέμιζαν μια λεκάνη με ζεστό νερό και έβαζαν τη γυναίκα να καθίσει από πάνω στα γόνατα ή όρθια για να διασταλεί η μήτρα και να γεννήσει ευκολότερα. Κάποιες φορές της έβαζαν στο στόμα την κοτσίδα από τα μαλλιά ή κάτι άλλο για να της προκαλέσουν τάση για εμετό. Αυτό το σφίξιμο βοηθούσε στη γέννα.
Μόλις γεννιούνταν το μωρό, η μαμή έδενε τον ομφαλό του με μια κόκκινη κλωστή. Το σημείο που δένονταν ήθελε προσοχή. Ο ομφάλιος λώρος σε κάποιο σημείο έχει μια κοκκινωπή οριζόντια γραμμή κάπως πιο έντονη. Το δέσιμο έπρεπε να γίνει πάνω απ’ αυτό το σημάδι. Αν γίνονταν κάτω απ’ αυτό το παιδί ήταν καταδικασμένο. Στη συνέχεια το μωρό το έπλεναν, το φάσκιωναν και το έβαζαν να θηλάσει στην αγκαλιά της μάνας του.

Η περιποίηση της λεχώνας
Αφού βοηθούσαν στην καθαριότητα της λεχώνας, φρόντιζαν να φάει καλό και δυναμωτικό φαγητό. Πρώτα πρώτα της έδιναν να φάει μέλι ή έβραζαν σταφίδες να τις φάει και να πιει το ζωμό για να είναι γλυκό το γάλα αλλά και να πάρει γρήγορα δυνάμεις. Μην ξεχνάμε ότι οι έγκυες γυναίκες μέχρι την τελευταία στιγμή δούλευαν και ήταν πολύ βασανισμένες. Της μαγείρευαν σούπες, κρέας και, αν υπήρχε, της έδιναν να πιει ένα ποτήρι κρασί μαυροδάφνη. Μετά ερχόταν ο παπάς για να διαβάσει την ευχή και να λιβανίσει. Το μωρό για να βγει από το σπίτι έπρεπε να πάρει την ευχή από τον παπά. Αυτό γινόταν στις σαράντα ημέρες από τη γέννηση και έπαιρνε ολόκληρη την ευχή ή στις είκοσι που έπαιρνε τη μισή ευχή.

Η βάφτιση
Τα μωρά τότε τα βάφτιζαν αμέσως μόλις σαράντιζαν. Ο νουνός έδινε όποιο όνομα ήθελε ο ίδιος. Η μάνα δεν πήγαινε στην εκκλησία για να συμμετάσχει στο μυστήριο αλλά έμενε στο σπίτι. Μόλις ο κουμπάρος έδινε το όνομα, έβγαινε έξω από την εκκλησία και πέταγε κέρματα. Τα παιδιά του χωριού τον περίμεναν σαν τα χελιδόνια την τροφή τους και ορμούσαν να μαζέψουν τα λεφτά. Αμέσως έτρεχαν να πουν το όνομα στην μητέρα του στο σπίτι. Εκεί όποιος έφτανε πρώτος έπαιρνε γερό φιλοδώρημα.
Αν το νεογέννητο ήταν θνησιγενές, η μαμή το σήκωνε τρεις φορές στον αέρα και του έδινε η ίδια όνομα. Δεν έπρεπε να πεθάνει αβάφτιστο.

Προλήψεις και έθιμα
Το βράδυ δεν επιτρέπονταν να απλώσουν έξω ρούχα. Αντικείμενα από το δωμάτιο της λεχώνας δεν έπρεπε να βγουν έξω για να μην χάσει το γάλα της επειδή τότε τα μωρά τα θήλαζαν για αρκετό καιρό. Οι συγγενείς που την επισκέπτονταν της πήγαιναν τηγανίτες (λαγγίτες) με μέλι και ένα μπουκάλι, αν είχαν, με κρασί μαυροδάφνη. Άλλο ένα πεσκέσι για την λεχώνα ήταν πίτα γλυκιά, η κλωστόπιτα, με καρύδια και μέλι. Οι επισκέπτες δεν έπρεπε να μείνουν στο σπίτι της λεχώνας όταν νύχτωνε. Οι συγγενείς όταν έβλεπαν το μωρό για πρώτη φορά το κερνούσαν ένα κέρμα για να είναι γερό σαν το μέταλλο.
Όταν σαράντιζε την πήγαινε με το μωρό στην εκκλησία η πεθερά ή η κουνιάδα και έπρεπε να φορέσει καινούριο φουστάνι. Αν ήταν αγόρι το σαράντιζαν δυο μέρες αργότερα για να ξαναγεννηθεί αγόρι. Αν ήταν κορίτσι το σαράντιζαν στις 38 μέρες για να να μην ξανακάνει θηλυκό παιδί. Η λεχώνα πριν πάει στην εκκλησία για να σαραντίσει, πήγαινε πρώτα στη βρύση για να πάρει αμίλητο νερό.
Όταν η μητέρα με το μωρό επισκέπτονταν τους συγγενείς, αυτοί έδιναν στο μωρό να φάει μέλι ή ζάχαρη για να είναι γλυκιά η ζωή του, μια φέτα ψωμί για να έχει πάντα φαΐ, ένα αυγό για να είναι γόνιμο και παραγωγικό και μια τουλούπα μαλλί για να γεράσει και να ασπρίσουν τα μαλλιά του.

Νανουρίσματα

1. Νάνι, νάνι, νάνι του

ώσπου να ‘ρθει η μάνα του

από την Κρυόβρυση

κι απ’ το Δαφνοπόταμο.

Να του φέρει λούλουδα

λούλουδα τριαντάφυλλα

και μοσχογαρύφαλλα.

 

2. Ταρνανά και μπω μπω μπω

μες στον κόρφο σου να μπω

σαν ο ψύλλος να τσιμπώ

σα λαγός να κυνηγώ.

 

3. Ταρνανά και μπω μπω μπω

το παιδί μας θέλει χορό

τα βιολιά δεν είν’ εδώ.

Ποιον να στείλω να τα φέρει

μ’ ένα τάλιρο στο χέρι.

Πέμπω το ‘να, πέμπω τ’ άλλο,

πέμπω το χελιδονάκι

που ‘ναι γρήγορο πουλάκι.

 

4. Ταρνανά ταρνίστετο

ζάχαρη ταΐστε το

να τρανέψει γρήγορα

για να το παντρέψουμε

και να το στρατέψουμε.

 

5. Τι καλό παιδί έχω ‘γώ

κάνε το κυρά γαμπρό.

Το παιδί μου το καλό

τ’ άσπρο και το γαλανό.

Το παιδί μου τ’ άσπρο τ’ άσπρο

που το κάλεσαν στο κάστρο.

Το παιδί μ’ το ρούσο ρούσο

πού να βρω νερό ν’ το λούσω.

 

6. Ντρουμ ντρουμ στρουμπέλω

το φράγκο δεν το θέλω.

Θέλω το Γιαννάκη

που ‘ναι έμορφο παιδάκι.

 

7. Νταχτιρντί το λέγανε

και μου το παντρεύανε

και του δίνανε για προίκα

δυο καρβέλια και μια πίτα.

 

8. Ταρνανά και μπω μπω μπω

το παιδί μας θέλει χορό.

Ταρνανά και μπω μπω μπω

τι τραγούδι να του πω.

Ταρνανά και μπω μπω μπω

πάει ο αφέντης μας στο Βόλο

να μας φέρει μια τράια σκούφια

και μια παρδαλή σφεντόνα.

 

9. Το παιδί μου το καλό

πω πω πω να το χαρώ.

Τ’ άλλα τα καλύτερα

μια κουπάνα πίτερα.

 

10. Περιπαιχτικό νανούρισμα που απευθύνεται στα μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας που ζήλευαν και ήθελαν κι αυτά χορό στην αγκαλιά της μάνας τους.

Εμείς μικρό δεν είχαμε

γομάρι χορευάμι,

σκατά το τάιζάμι.

 

11. Ντρουμ ντρουμ κι άλλα δυο

το κορίτσι μ’ το καλό

τ’ όμορφο, το γαλανό.

Το ταΐζω ζάχαρη

να τρανέψει γρήγορα

για να το παντρέψουμε

για να γένει μια νύφη

σαν την κρυσταλλένια βρύση.

 

Σημείωση της Συντακτικής Επιτροπής: Ευχαριστούμε για τη βοήθεια στην καταγραφή των εθίμων της γέννησης στα παλαιότερα χρόνια την Μαριάνθη Βάιλα και την Λευκοθέα Τσούτση.